Антропоморфизм

Антропоморфизм (гр. аntropos – адам, morphe – форма, пішін) – табиғат құбылыстарына, жануарларға да адамдық қасиеттер тән деп және Құдайды да адам бейнесінде түсінетін ілім. Адамзаттық, халықтық дүниетанымдағы жаратылыс иелерін (Құдайды, періштелерді, мал-жан иелерін), табиғаттағы нәрселерді (ғарыштық, географиялық обьектілерді, т.б.) адамға ұқсату құбылысы, сол сияқты өнердегі көркемдік әдіс. Антропоморфизм ежелгі дүниетаным мен ілкі санадан бастау алатын құбылысқа жатады. Ол байырғы мифологиялық және діни аңыздардан айқын байқалады.

Қазақ дүниетанымында да антропоморфизм кеңінен таралған. Адам кейпіндегі киік, жын, пері, дию, жезтырнақ, албасты, т.б. ұғымдар осының айғағы. Көшпелі қауым өздеріне бағыт – бағдар сілтеуші жұлдыздар (Темірқазық, Жетіқарақшы, Ақбозат пен Көкбозат, т.б.), төрт түліктің иелері мен киелері (Қамбар ата, Шопан ата, Зеңгі баба, Ойсылқара) туралы түрлі аңыз - әңгімелер шығарған.

Антропоморфизм белгілері тілдік метафоралар мен көркем бейнелер арқылы да сақталған : жарық дүние, мүлгіген табиғат, қатаң қыс, қу түлкі, т.б. Поэзияда антропоморфтандырылған бейнелер басты көркемдік құралдардың біріне айналды. Антропоморфизмді тек архаикалық (ескі, көне) сананың қалдығы деп қарастыруға болмайды. Ол бүгінгі ғылым мен техниканың озық салаларында да жиі көрініс табады (ойлайтын машина, есептеу техникасы, ақылды робот, т.б.).